ΚΑΛΥΜΝΟΣ - ΣΦΟΥΓΓΑΡΙΑ ΘΑΛΑΣΣΗΣ - ΛΟΥΦΕΣ - ΕΛΑΦΡΟΠΕΤΡΕΣ

Η πρώτη αναφορά στην Κάλυμνο βρίσκεται στη Ραψωδία Β’ της Ιλιάδας, στον Κατάλογο των Νέων, όπου αριθμούνται οι πόλεις που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας: «και Κων ευρυπύλοιο πόλιν, νήσους τε Καλύδυας».

Πρώτη ονομασία της Καλύμνου ήταν Καλύδυαι η Καλύδυα. Αργότερα σε περιγραφές περιηγητών και παλιούς χάρτες τη βρίσκουμε και ως Κάλαμο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι πρώτοι κάτοικοι της Καλύμνου ήταν Κάρες, που εγκαταστάθηκαν στο νησί από τη 2η χιλιετία π.Χ. η και παλαιότερα. Όπως, όμως, αναφέρει ο Ηρόδοτος τον 11ο π.Χ. αιώνα Δωριείς άποικοι από την Επίδαυρο αποίκησαν στην Κω, τη Νίσυρο και την Κάλυμνο. Τότε, πολλοί από τους Κάρες εγκατέλειψαν την Κάλυμνο, που έγινε Δωρική αποικία και εγκαταστάθηκαν στις απέναντι ακτές της Μικράς Ασίας, οι οποίες ονομάστηκαν Καρία.

Η Κάλυμνος έχει έκταση 109 τ.χλμ. και απέχει 183 ναυτικά μίλια από τον Πειραιά. Πρωτεύουσα της είναι η Κάλυμνος που από τους ντόπιους λέγεται Πόθια. Είναι πόλη με ζωηρή εμπορική κίνηση και έντονο νησιώτικο χρώμα. Το Βαθύ (φωτογραφία), δέκα χιλιόμετρα από τα Πόθια, είναι ένα γραφικό λιμανάκι, επίνειο του χωριού Δάμος και τον κάμπο του καλύπτουν οι πυκνοφυτεμένες μανταρινιές, που δίνουν τους πιο πρώϊμους καρπούς της Μεσογείου. Τέσσερα χλμ. προς τα νότια της Πόθιας βρίσκεται το Σπήλαιο του Κεφαλά με διαδρόμους 103 μέτρων και φαντασμαγορικό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Απέναντι από το χωριουδάκι Μυρτιές σε απόσταση 700 μέτρων βρίσκεται η μικρή νησίδα Τέλενδος, η οποία ήταν ενωμένη με την Κάλυμνο. Όμως, το 535 μ.Χ. ένας ισχυρός σεισμός απέκοψε ένα κομμάτι ξηράς και δημιουργήθηκε η Τέλενδος, όπου σήμερα ζουν μόνο λίγοι ψαράδες.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς η Κάλυμνος γνώρισε πολλούς κατακτητές. Πέρσες, Ρωμαίους, Ενετούς, Ιππότες του Αγίου Ιωάννου και από το 1523 τους Τούρκους. Ευτυχώς όμως όπως και τ άλλα Δωδεκάνησα είχανε αυτονομία που τους επέτρεπε να ζουν ελεύθερα μέσα στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πληρώνοντας τη «μαχτού», ένα είδος φόρου κατ αποκοπή. Ο σουλτάνος που παραχώρησε το δικαίωμα της «μαχτού» ήταν ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Με την πάροδο του χρόνου οι Τούρκοι προσπάθησαν να καταργήσουν τα προνόμια αυτά. Το 1869 ο Αχμέτ Πασάς πολιόρκησε το νησί για 36 ημέρες, κατά την διάρκεια των οποίων ο στρατός του τρομοκρατούσε τους Καλύμνιους και αναζητούσε τους προύχοντες προκειμένου να υπογράψουν ότι δέχονται στο νησί τους κάποια τουρκικά προνόμια, δικαστικά και ευρύτερα διοικητικά.

Οι προύχοντες όμως είχαν κρυφτεί σε σπηλιές πάνω στα βουνά και σύμφωνα με την προφορική παράδοση, εκείνον που κρατούσε τη «βούλα» (τη σφραγίδα) της Μαχτού τον είχαν κρεμάσει οι δικοί του σ’ ένα πηγάδι σε απόκρημνη τοποθεσία για να μη τον βρουν οι Τούρκοι και του κατέβαζαν με σχοινί νερό και φαγητό. Στο τέλος ομως οι Καλύμνιοι αναγκάστηκαν να δεχθούν «Καϊμακάμη», αφού ο Αχμέτ Πασάς τους είχε υποσχεθεί ότι δεν κινδύνευαν τα προνόμιά τους.

Το 1821 απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρίας ύψωσε στην Κάλυμνο τη σημαία της Επαναστάσεως, αλλά το νησί παρέμεινε υπό τουρκική κατοχή ως το 1912, όταν υποδουλώθηκε από τους Ιταλούς «ελευθερωτές». Η κατάσταση χειροτέρεψε μετά την εγκαθίδρυση του φασισμού στην Ιταλία. Απαγορεύτηκε η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και ταυτόχρονα οι Ιταλοί θέλησαν να κηρύξουν αυτοκέφαλη την εκκλησία της Δωδεκανήσου, που υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και να την υπαγάγουν στο Βατικανό. Οι Καλύμνιοι αντέδρασαν έντονα.

Έκλεισαν τις εκκλησίες τους για δυο χρόνια, ενώ το 1935 έγινε ο περίφημος «πετροπόλεμος» στον οποίο πρωτοστάτησαν οι γυναίκες. Την τρίτη ημέρα έρχονται ενισχύσεις Ιταλών στρατιωτών από άλλα νησιά, πυροβολούν το άοπλο πλήθος, σκοτώνουν, εξαπολύουν κύμα τρομοκρατίας, συλλαμβάνουν άντρες και γυναίκες και τους κλείνουν στα μπουντρούμια της Κω και της Ρόδου.

Οι Καλύμνιοι είναι φημισμένοι από παλιά για την αγάπη τους προς τη θάλασσα, όπως αποδεικνύουν επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν στην Κύπρο και τη Σικελία. Η ενασχόληση των κατοίκων του νησιού με το σκληρό και επικίνδυνο επάγγελμα της σπογγαλιείας χάνεται στα βάθη των αιώνων. Τα ξιφαδιάρικα, οι τράτες και οι ανεμότρατες μαζί με τα σπογγαλιευτικά συνέβαλαν αποφασιστικά στην προκοπή του νησιού.

Τα καλύτερα σφουγγάρια φυτρώνουν σε βάθος 10 έως 25 οργιές. Σύμφωνα με στοιχεία που υπάρχουν από το 1800 στις αρχές Μαΐου ξεκινούσε μια ομάδα 4-7 ανθρώπων με μια βάρκα 6-8 μέτρων και μερικές προμήθειες (όπως καβουρδισμένο πρόβειο η γιδίσιο κρέας, λίγα όσπρια, ρύζι, ελιές, τυρί και κρίθινο παξιμάδι) για να ψαρέψουν σφουγγάρια με μοναδικό εφόδιο την αντοχή της αναπνοής τους. Βουτούσαν σε βάθος μέχρι 30 μέτρα για να ψαρέψουν σφουγγάρια που τα επεσήμαναν από τη βάρκα μ ένα γυαλί. Τα αρχεία της Δημογεροντίας αναφέρουν πως το 1860 ξεκινούν για σπογγαλιεία 300 βάρκες και 72 καγκάβες. Στο νησί επέστρεφαν αρχές Σεπτεμβρίου. Καλύμνιοι έμποροι αγόραζαν τα σφουγγάρια και τα πουλούσαν αρχίζοντας από Σύρα, Ναύπλιο, Κωνσταντινούπολη, για να φθάσουν μέχρι την Οδησσό, το Κίεβο, την Πετρούπολη, τη Μόσχα κι αργότερα στην Τεργέστη και Μέση Ανατολή. Απογραφή του 1825 αναφέρει 5.000 πληθυσμό στην Κάλυμνο. Το 1912 γίνονται 23.000 με την εισροή εποίκων από τα γύρω νησιά, σε αναζήτηση πόρου ζωής από τη σπογγαλιευτική δραστηριότητα.

Ο πληθυσμός μετά τις διακυμάνσεις που σημειώθηκαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 , σήμερα ξεπέρασε τις 17.000. Στο νησί δεν λείπουν οι αρχαιολογικοί χώροι με ερείπια που μαρτυρούν ύπαρξη προϊστορικών και μεταγενέστερων οικισμών. Η Κάλυμνος φιλοξενεί επτά μοναστήρια και πολλές εκκλησίες που στην πλειοψηφία τους είναι εικονογραφημένες από ονομαστούς ζωγράφους του νησιού, όπως ο Σακελλάρης, Μαγκλής, Γεώργιος Οικονόμου και Μιχάλης Αλαχούζος. Εκτός από τους ζωγράφους έχει να επιδείξει πολυάριθμους ανθρώπους των γραμμάτων, επιστήμονες και σπουδαίους γλύπτες, όπως ο Μιχάλης Κόκκινος και η κόρη του Ειρήνη, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι μόνο το «νησί των σφουγγαράδων».

Ένα νησί ζωντανό χειμώνα- καλοκαίρι, αφού η οικονομία του δεν στηρίζεται μόνο στον τουρισμό, αλλά και σε άλλες δραστηριότητες των κατοίκων. Όσο για τα προβλήματα που απασχολούν τους κατοίκους πολλοί ήταν αυτοί που μας παρακάλεσαν να μη ξεχάσουμε να μιλήσουμε για το αεροδρόμιο -φάντασμα που κατασκευάζεται εδώ και δεκατρία χρόνια, για το λιμάνι που πρέπει να ενταχθεί σε κάποιο κοινοτικό πρόγραμμα, για την Πυροσβεστική Υπηρεσία που κάποιοι τους υποσχέθηκαν, για τη μονάδα αποσυμπίεσης που είναι απαραίτητη στους σφουγγαράδες, αλλά και για τη μονάδα αιμοδοσίας που χρειάζεται το νησί ώστε οι Καλύμνιοι αιμοδότες να μη αναγκάζονται να πηγαίνουν στην Κω για αιμοδοσία.

Αν τώρα προσθέσουμε και το γεγονός ότι οι Καλύμνιοι είναι οι πιο «παραγωγικοί» Έλληνες από άποψη τεκνοποίησης και είναι οι πρώτοι πολύτεκνοι της Ευρώπης, αλλά και οι μοναδικοί που δεν παίρνουν τιμητική σύνταξη, γιατί να μη κινήσει το ενδιαφέρον των τηλεθεατών μας να κάνουν κι αυτοί ένα ταξίδι στο νησί των σφουγγαράδων;

Εφημερίδα "Ροδιακή" 21-4-2000